مرحوم میرزا جواد آقا ملکى تبریزى رحمة
الله علیه، بسیار کوتاه این مطلب را بیان کرده اند، و دلیل قاطعی برای وحدت وجود
آورده اند. ایشان میفرمایند::
وَ یَتَّضِحُ ذَلِکَ بِأدْنَى تَأمُّلٍ؛ لِانَّ حَقیقَةَ
الْوُجودِ یَمْتَنِعُ عَلَیْها الْعَدَمُ؛ وَ إلّا لاتَّصَفَ الشَّىْءُ
بِنَقیضِهِ أوْ بِما یُساوِقُ نَقیضَهُ. وَ هُوَ بَدیهىُّ الْبُطْلانِ ضَرورىُّ
الْفَسادِ. وَ کُلُّ ما امْتَنَعَ عَدَمُهُ ثَبَتَ قِدَمُهُ بِالضَّرورَةِ.
فَحَقیقَةُ الْوُجودِ ثَبَتَ قِدَمُها. فَلَا
یُمْکِنُ الْقَوْلُ بِأنَّ لِلاشْیآءِ وُجودًا حَقیقیًّا. فَتَأمَّلْ وَ
اغْتَنِمْ! فَإنَّ ما ذَکَرْناهُ بُرْهانُ
الصِّدّیقینَ فى إثْباتِ وُجودِهِ تَعالَى.
ترجمه:
و وحدت وجود با کوتاهترین تأمّل براى تو آشکار مىشود؛ به جهت آنکه
ممتنع است که بر حقیقت وجود عدم عارض گردد؛ و گرنه شىء مورد نظر یا به خود نقیض و
یا به آنچه مساوى نقیضش است متّصف مىگشت. و این اتّصاف، بطلانش از بدیهیّات و
فسادش از ضروریّات است. و هر چیزى که عدمش امتناع داشته باشد، قدیم بودنش ثابت است
به حکم ضرورت. پس حقیقت وجود قدیم بودنش ثابت شد. بنابراین امکان ندارد که گفته
شود: اشیاء داراى وجود حقیقى هستند. در این مهمّ تأمّل و تدبّر کن و مغتنم بشمار!
زیرا آنچه را که ما بیان نمودیم عبارت است از «برهان صدّیقین» براى اثبات وجود
خداوند متعال.
رساله لقاء الله صفحه ۱۷۷
